رابرت ساپولسکی کیه؟ رابرت ساپولسکی یه دانشمند باحال و یه قصه‌گوی فوق‌العاده‌ست! عصب‌شناس، زیست‌شناس و استاد دانشگاه استنفورد که بیشتر عمرش رو صرف این کرده که بفهمه ما آدم‌ها چرا این‌جوری رفتار می‌کنیم. اون عاشق گشت‌وگذار توی مغز و رفتار انسان‌هاست و با کتاب‌هایی مثل «رفتار» و «چرا گورخرها زخم معده نمی‌گیرند» حسابی شناخته شده. سبک نوشتارش ساده، پر از طنز و در عین حال علمی و دقیق، باعث شده کلی طرفدار پیدا کنه.
کتاب «محتوم» درباره چیه؟ خب، ساپولسکی تو این کتاب یه سوال بزرگ و جنجالی رو مطرح می‌کنه: واقعاً ما اراده آزاد داریم یا نه؟ و جوابش؟ یه «نه» محکم! توی «محتوم» (Determined)، ساپولسکی با کلی دلیل علمی نشون می‌ده که تصمیم‌ها و رفتارهای ما اصلاً اون‌جوری که فکر می‌کنیم آگاهانه نیستن. همه چیز از قبل تعیین شده؛ ژنتیک، محیط، تجربیات کودکی، فرهنگ، فعالیت‌های شیمیایی مغز و کلی چیز دیگه.
چرا این کتاب خاصه؟ یکی از بخش‌های جذاب این کتاب، آزمایش‌های علمی خیره‌کننده‌ایه که نشون می‌ده مغز ما حتی قبل از اینکه ما آگاهانه تصمیمی بگیریم، اون تصمیم رو گرفته! یعنی اون لحظه‌ای که حس می‌کنی «من انتخاب کردم»، مغزت چند ثانیه قبل‌تر انتخاب کرده بوده. همین چیزاست که باعث می‌شه آدم بعد از خوندن این کتاب یه دل سیر به زندگیش فکر کنه.
تأثیرهای بزرگ این دیدگاه ساپولسکی تو «محتوم» فقط به مسائل علمی بسنده نمی‌کنه. اون درباره تأثیر این نگاه روی مسئولیت‌پذیری، سیستم‌های قضایی و اخلاق هم حرف می‌زنه. اگه ما کنترلی روی تصمیم‌هامون نداریم، پس مسئولیت و مجازات چه معنایی دارن؟ این سوال‌ها باعث شده کتاب کلی بحث و جدل راه بندازه.
نقدهایی که به کتاب وارد شده بعضی‌ها معتقدن که این دیدگاه ممکنه باعث بشه آدم‌ها مسئولیت رفتارهاشون رو کنار بذارن. اگه هیچ‌کس واقعاً کنترلی نداره، پس چرا باید برای اعمالش پاسخگو باشه؟ ساپولسکی این انتقادها رو جدی می‌گیره، اما باور داره که درک این حقیقت می‌تونه ما رو به سمت ساختن یه سیستم عادلانه‌تر ببره.
یه تیکه از کتاب «اعمال ما نتیجه زنجیره‌ای پیچیده از چیزهایی است که ما کنترلی بر آن‌ها نداریم؛ هورمون‌ها، نورون‌ها، ژنتیک، محیط، تجربیات گذشته، فرهنگ و اجداد ما چیزهایی هستند که مایی که الان هستیم را شکل داده‌اند؛ چیزهایی که کنترلی بر آن‌ها نداشته‌ایم.»
اگه دنبال کتابی هستی که ذهنتو به چالش بکشه و وادارت کنه درباره چیزهایی که همیشه بدیهی فرض کردی، دوباره فکر کنی، «محتوم» دقیقاً همون چیزیه که باید بخونی. این کتاب یه سفر عمیق به دنیای مغز و رفتار انسانه که قطعاً تا مدت‌ها ذهنتو درگیر می‌کنه.
0 دیدگاه